کوثر فایل 2000

حس تعلق به مکان از اصلی ترین عوامل اثر گذار بر روابط فرد با مکان است. این حس دربرگیرنده ی عوامل گوناگونی است که کیفیت زندگی فرد در مکان را متاثر می سازد. وجود حس تعلق و یا عدم وجود آن می تواند بر رفتارهای افراد در مواجه با مکان بسیار اثرگذار باشد. این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه عوامل مؤثر بر حس تعلق به مکان در میان ساکنین شهرجدیدپرند(اسکان رسمی) و نسیم شهر(اسکان غیررسمی) انجام گرفته است. 

در پژوهش حاضر در جهت نیل به هدف پیش گفته از روش ترکیبی استفاده شده است، به این ترتیب که از روش پیمایش در زمره روش های کمّی و از روش بحث گروهی متمرکز در زمره روش های کیفی بهره گرفته شده است. در این شیوه، بحث گروهی متمرکز برای شناخت بیش تر یا زمینه و شرایط یافته های کمّی، بعد از پژوهش کمّی به عنوان روش تکمیلی به کار می رود. در این پژوهش از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده ها استفاده شده و برای بحث گروهی متمرکز به منظور کنترل جریان بحث، سئوالاتی(راهنمای بحث) تنظیم گردیده است.

 در روش پیمایش، از آمار توصیفی و استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و در روش بحث گروهی متمرکز، از تحلیل کیفی نتایج با تاکید بر شناسایی مضامین استفاده شده است. برای تعیین حجم نمونه در پیمایش از فرمول کوکران استفاده شد، بر اساس این فرمول حجم نمونه ای که از جامعه آماری تحقیق به دست آمد، برای اسکان رسمی(شهرجدیدپرند) 196 سرپرست خانوار و برای اسکان غیررسمی(نسیم شهر) هم 196 سرپرست خانوار می باشد که به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای که در زمره ی نمونه گیری های تصادفی می باشد، انتخاب شده اند. 

نتایج تحقیق حاکی از این امر است که در اسکان غیررسمی حس تعلق مکانی بیش تر از اسکان رسمی است و این مسئله ناشی از وجود سرمایه اجتماعی بالاتر در اسکان غیررسمی(نسیم شهر) نسبت به اسکان رسمی(شهر جدید پرند) است. نتایج تحلیل رگرسیون نیز بیانگر این است که حس تعلق مکانی در شهر جدید پرند به ترتیب از سرمایه اجتماعی، ویژگی های فضایی- کالبدی و سرمایه فرهنگی و حس تعلق مکانی در نسیم شهر به ترتیب از سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و ویژگی های فضایی- کالبدی تاثیر می پذیرد. در مجموع باید گفت برطبق نتایج به دست آمده، سرمایه اجتماعی عامل اصلیِ اثرگذار بر حس تعلق به مکان در شهر جدید پرند و نسیم شهر است.

فهرست مطالب
فصل1 (کلیات تحقیق)    1
1- 1 مقدمه    2
2- 1 طرح مسئله    3
3- 1 اهمیّت و ضرورت مسئله    6
4- 1 سئوالات تحقیق    7
5- 1 اهداف تحقیق    8
1- 5- 1 هدف اصلی    8
2- 5- 1 اهداف عملیاتی    8
6- 1 قلمرو تحقیق    8
1- 6- 1 قلمرو زمانی    8
2- 6- 1 قلمرو مکانی    8

فصل2 (ادبیات و مبانی نظری تحقیق)    9
1- 2 مقدمه    10
2- 2 حس تعلق مکانی    11
1- 2- 2 تعریف مفاهیم مرتبط با حس تعلق مکانی    11
1- 1- 2- 2 مکان    11
2- 1- 2- 2 حس مکان    16
3- 1- 2- 2 حس تعلق    19
4- 1- 2- 2 حس تعلق مکانی    21
2- 2- 2 بررسی ابعاد حس تعلق مکانی    23
3- 2- 2 نظریه های حس تعلق مکانی    25
1- 3- 2- 2 رویکرد روانشناختی(روانشناسی محیطی)    25
1- 1- 3- 2- 2 فریتز استیل    26
2- 1- 3- 2- 2 ویلیامز    27
3- 1- 3- 2- 2 شامای    28
4- 1- 3- 2- 2 لو و آلتمن    29
5- 1- 3- 2- 2 جنیفر کراس    31
2- 3- 2- 2 رویکرد جامعه شناختی(پدیدارشناسی)    32
1- 2- 3- 2- 2 یی فو توآن    33
2- 2- 3- 2- 2 ادوارد رلف    33
3- 2- 3- 2- 2 کریستین نوربرگ شولتز    35
3- 2 عوامل اجتماعی- فرهنگی    36
1- 3- 2 سرمایه اجتماعی    36
1- 1- 3- 2 تعاریف و ابعاد    36
2- 1- 3- 2 نظریه پردازان سرمایه اجتماعی    38
1- 2- 1- 3- 2 پیر بوردیو    38
2- 2- 1- 3- 2 رابرت پاتنام    41
3- 2- 1- 3- 2 فرانسیس فوکویاما    44
4- 2- 1- 3- 2 جیمز کلمن    45
5- 2- 1- 3- 2 افه و فوش    49
2- 3- 2 سرمایه فرهنگی    51
1- 2- 3- 2 تعریف و ابعاد    51
2- 2- 3- 2 نظریه پردازان سرمایه فرهنگی    53
1- 2- 2- 3- 2 پیر بوردیو    53
2- 2- 2- 3- 2 کالینز    57
4- 2 عوامل فضایی- کالبدی    57
5- 2جمع بندی مبانی نظری    59
6- 2 پیشینه تحقیق    62
1- 6- 2 پیشینه داخلی تحقیق    62
2- 6- 2 پیشینه خارجی تحقیق    79
3- 6- 2 جمع بندی پیشینه تحقیق    85
7- 2 چارچوب نظری    90
8- 2 مدل نظری تحقیق    94
9- 2 سئوالات تحقیق    95
10- 2 فرضیه های تحقیق    95

فصل3 (روش تحقیق)    96
1- 3 روش تحقیق    97
2- 3 تکنیک گردآوری داده ها    98
3- 3 فنون مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها    98
4- 3 جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه گیری    99
5- 3 تعریف نظری متغیرهای تحقیق    100
1- 5- 3 حس تعلق مکانی    100
2- 5- 3 سرمایه اجتماعی    101
3- 5- 3 سرمایه فرهنگی    102
4- 5- 3 نگرش به ویژگی های فضایی- کالبدی    103
5- 5- 3 طول مدتِ سکونت(عامل زمان)    103
6- 5- 3 ویژگی های فردی    104
6- 3 تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق    104
1- 6- 3 حس تعلق مکانی    104
2- 6- 3 سرمایه اجتماعی    105
3- 6- 3 سرمایه فرهنگی    106
4- 6- 3 نگرش به ویژگی های فضایی- کالبدی    107
5- 6- 3 طول مدتِ سکونت(عامل زمان)    108
6- 6- 3 ویژگی های فردی    108
7- 3 پایایی و اعتبار    109
1- 7- 3 پایایی    109
2- 7- 3 اعتبار    110

فصل4 (یافته های تحقیق)    111
1- 4 مقدمه    112
2- 4 شرح نمونه های موردِ مطالعه    112
3- 4 نتایج پیمایش    116
1- 3- 4 آمار توصیفی داده ها    116
1- 1- 3- 4 جنسیت    116
2- 1- 3- 4 سن    117
3- 1- 3- 4 وضعیت تأهل    117
4- 1- 3- 4 وضعیت اشتغال    118
5- 1- 3- 4 نوع شغلِ افراد شاغل    119
6- 1- 3- 4 قومیت    121
7- 1- 3- 4 شیوه تصرف واحد مسکونی    122
8- 1- 3- 4 مدت سکونت    123
9- 1- 3- 4 حس تعلق مکانی    125
10- 1- 3- 4 سرمایه اجتماعی    125
11- 1- 3- 4 سرمایه فرهنگی    125
12- 1- 3- 4 نگرش به ویژگی های فضایی- کالبدی    126
2- 3- 4 آمار استنباطی داده ها    126
1- 2- 3- 4 شهر جدید پرند    126
2- 2- 3- 4 نسیم شهر    133
3- 3- 4 مقایسه نمونه های موردِ مطالعه در شهرجدیدپرند و نسیم شهر    138
1- 3- 3- 4 مقایسه متغیرهای تحقیق در شهرجدیدپرند و نسیم شهر    138
2- 3- 3- 4 مقایسه فرضیات تحقیق در شهرجدیدپرند و نسیم شهر    140
3- 3- 3- 4 مقایسه تحلیل رگرسیون در شهرجدیدپرند و نسیم شهر    142
4- 3- 3- 4 نمودار تحلیل مسیر شهرجدیدپرند و نسیم-شهر    142
4- 4 نتایج بحث گروهی متمرکز    143
1- 4- 4 شهرجدیدپرند    143
2- 4- 4 نسیم شهر    147

فصل5 (نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات)    152
1- 5 نتیجه گیری    153
2- 5 پیشنهادات    168

منابع    171

پیوست    183
راهنمای بحث گروهی متمرکز(FGD)    184
پرسشنامه    186
 

فهرست جداول
جدول 1- 2 سطوح مختلف تجربه مکان بر اساس دیالکتیک درون/ بیرون    15
جدول 2- 2 مدل های تاثیرگذاری حس  تعلق  مکانی بر سرمایه  اجتماعی و مشارکت    72
جدول 1- 3 تعریف عملیاتی متغیر حس  تعلق  مکانی    104
جدول 2- 3 تعریف عملیاتی متغیر سرمایه اجتماعی    105
جدول 3- 3 تعریف عملیاتی متغیر سرمایه فرهنگی    106
جدول 4- 3 تعریف عملیاتی متغیر نگرش به ویژگی های فضایی- کالبدی    108
جدول 5- 3 میزان آلفای محاسبه شده برای هر متغیر تحقیق    110
جدول 1- 4 تحولات جمعیت در شهر جدید پرند(1393- 1385)    113
جدول 2- 4 تحولات جمعیت در محدوده نسیم شهر(1390- 1345)    114
جدول 3- 4 جنسیت پاسخگویان بر حسب محل سکونت    116
جدول 4- 4 سن پاسخگویان بر حسب محل سکونت    117
جدول 5- 4 وضعیت تأهل پاسخگویان بر حسب محل سکونت    117
جدول 6- 4 وضعیت اشتغال پاسخگویان بر حسب محل سکونت    118
جدول 7- 4 نوع شغل پاسخگویان بر حسب محل سکونت    120
جدول 8- 4 وضعیت قومیت پاسخگویان بر حسب محل سکونت    121
جدول 9- 4 شیوه تصرف واحد مسکونی پاسخگویان بر حسب محل سکونت    122
جدول10- 4 مدت زمان سکونت پاسخگویان بر حسب محل سکونت    123
جدول 11- 4 میزان حس  تعلق  مکانی  پاسخگویان بر حسب محل سکونت    125
جدول 12- 4  میزان سرمایه اجتماعی پاسخگویان بر حسب محل سکونت    125
جدول 13- 4  میزان سرمایه فرهنگی پاسخگویان بر حسب محل سکونت    125
جدول 14- 4 نگرش پاسخگویان به ویژگی های فضایی- کالبدی بر حسب محل سکونت    126
جدول 15- 4 همبستگی بین سرمایه اجتماعی و حس  تعلق -مکانی پاسخگویان پرند    127
جدول 16- 4 همبستگی بین سرمایه فرهنگی و حس  تعلق -مکانی پاسخگویان پرند    127
جدول 17- 4 همبستگی بین نگرش به ویژگی های فضایی- کالبدی و حس  تعلق  مکانی پاسخگویان پرند    128
جدول 18- 4 همبستگی بین مدت زمان سکونت و حس تعلق مکانی پاسخگویان پرند    129
جدول 19- 4 تفاوت میزان حس تعلق مکانی پاسخگویان پرند بر حسب جنسیت    129
جدول 20- 4 تفاوت میزان حس تعلق مکانی پاسخگویان پرند بر حسب اشتغال، قومیت و شیوه تصرف واحد مسکونی    130
جدول 21- 4 همبستگی بین سن و حس تعلق مکانی پاسخگویان پرند    131
جدول 22- 4  خلاصه مدل رگرسیون عوامل مؤثر بر حس تعلق مکانی پاسخگویان پرند    132
جدول 23- 4 تأثیرگذاری تک تک عوامل مؤثر بر حس تعلق مکانی پاسخگویان پرند    132
جدول 24- 4 همبستگی بین سرمایه اجتماعی و حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم شهر    133
جدول 25- 4 همبستگی بین سرمایه فرهنگی و حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم شهر    133
جدول 26- 4 همبستگی بین نگرش به ویژگی های فضایی-  کالبدی و حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم شهر     134
جدول 27- 4 همبستگی بین مدت زمان سکونت و حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم شهر    135
جدول 28- 4 تفاوت میزان حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم-شهر بر حسب جنسیت    136
جدول 29- 4 تفاوت میزان حس  تعلق  مکانی پاسخگویان نسیم-شهر بر حسب اشتغال، قومیت و شیوه تصرف واحد مسکونی    136
جدول 30- 4 همبستگی بین سن و حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم شهر    136
جدول 31- 4  خلاصه مدل رگرسیون عوامل مؤثر بر حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم شهر    137
جدول 32- 4  تأثیرگذاری تک تک عوامل مؤثر بر حس تعلق مکانی پاسخگویان نسیم شهر    137
جدول 33- 4 اختلاف میانگین متغیرهای تحقیق بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    138
جدول 34- 4  آزمون تفاوت معناداری میانگین متغیرهای تحقیق بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    139
جدول 35- 4 آزمون تحلیل واریانس یکطرفه متغیرهای زمینه ای بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    139
جدول 36- 4 مقایسه فرضیات تحقیق بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    140
جدول 37- 4 مقایسه فرضیه جنسیت و حس تعلق مکانی بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    140
جدول 38- 4 مقایسه فرضیات اشتغال، قومیت، شیوه تصرف واحد مسکونی و حس  تعلق  مکانی بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    141
جدول 39- 4 مقایسه آزمون همبستگی سن و حس تعلق مکانی بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    141
جدول40- 4 خلاصه ی مدل رگرسیون عوامل مؤثر بر حس تعلق مکانی بین پاسخگویان پرند و نسیم شهر    142

فهرست اشکال
شکل 1- 2 مدل مونتگومری برای مکان    14
شکل 2- 2 مدل پانتر برای حس  مکان    18
شکل 3- 2 مدل حس تعلق    20
شکل 4- 2 سطوح مختلف حس  تعلق    21
شکل 5- 2 عوامل و مؤلفه های مؤثر در فرآیند رخداد دلبستگی در میدان های شهری    79
شکل 6- 2 مدل نظری تحقیق    94
شکل 1- 4  نقشه موقعیت شهر جدید پرند    113
شکل 2- 4  نقشه موقعیت نسیم شهر    115
شکل 3- 4 جنسیت پاسخگویان بر حسب محل سکونت    116
شکل 4- 4 وضعیت تأهل پاسخگویان بر حسب محل سکونت    118
شکل 5- 4 وضعیت اشتغال پاسخگویان بر حسب محل سکونت    119
شکل6- 4 نوع شغل پاسخگویان بر حسب محل سکونت    120
شکل 7- 4 وضعیت قومیت پاسخگویان بر حسب محل سکونت    121
شکل 8- 4 شیوه تصرف واحد مسکونی پاسخگویان بر حسب محل سکونت    122
شکل 9- 4 مدت زمان سکونت پاسخگویان بر حسب محل سکونت    124
شکل10- 4 نمودار تحلیل مسیر متغیرهای تبیین کننده حس تعلق مکانی بر حسب محل سکونت    142
 
 

هدف از این پایان نامه توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی اطراف شهرهای بزرگ می باشد . در واقع فصل دوم پایان نامه سکونتگاه های غیررسمی موضوع نوشتار حاضر است.

در اين فصل روند شکل گیری سکونتگاه‌های غیر رسمی در اطراف شهرها در ايران و جهان مورد بررسي قرار گرفته و در ادامه به تبيين ويژگي‌ها، علل و سياست‌هاي مداخله در سكونتگاه‌هاي غيررسمي پرداخته مي‌شود. همچنين جايگاه و اهميت توانمندسازی این نوع از سکونتگاه‌ها مورد بررسي قرار مي‌گيرد و در انتها فرآيند و ابعاد توانمندسازي بحث شده و روش مداخله در بافت براي ساماندهي سكونتگاه‌هاي غيررسمي انتخاب مي‌گردد.

سكونتگاه‌هاي غيررسمي در جهان از پيشينه طولاني برخوردار است، که از زمان شکل‌گيري تا کنون با عناوين متعددي چون: حاشيه نشيني، سکونتگاه‌هاي خودرو و نابسامان، اجتماعات آلونکي، سكونتگاه نابهنجار و خود انگيخته ناميده مي‌شود. بدين صورت كه شخصي به غيراز مالك زمين، مساكني را با اجازه و يا بدون اجازه صاحب ملك مي‌ساخته است. اما آنها مساكن حاشيه‌اي غيرقانوني، به آن مفهومي كه ما تعريف و طبقه‌بندي مي‌نماييم، نبوده‌اند.با اين حال، «اسکان‌هاي غيررسمي» در حقيقت يك اصطلاح منسوب به غرب است كه سابقه آن به نوشته هاي متفكريني چون رابرت پارك ، اورت استون ، جان ترنر  و چارلز آبرامز  برمي‌گردد.

فهرست مطالب
 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
مقدمه    9
2-1- نظریه های پیدایش سكونتگاه‌هاي غيررسمي    10
2-1-1- دیدگاه لیبرال    12
2-1-2- دیدگاه بنیادگرایی    12
2-1-3- جامعه گرایی    13
2-1-4- دیدگاه بوم شناسی    13
2-2- گرايش های شهرنشيني و سكونتگاه‌هاي غيررسمي    14
2-2-1- گرايشهای جهاني    14
2-2-2- گرايش های شهرنشيني و سكونتگاه‌هاي غيررسمي در ايران    24
2-3- ويژگي‌هاي اسکان‌هاي غيررسمي    26
2-4- علل پيدايش سكونتگاه‌هاي غيررسمي    28
2-4-1- عوامل ساختاري جامعه:    29
2-4-2- علل سازماني:    30
2-4-3- فقدان سيستم‎هاي حمايتي و مشاركتي:    30
2-4-4- فعاليت‎هاي باندهاي (مافيايي) نامشروع زمين    30
2-5- رويکردها و رهيافت‌هاي مداخله در اسکان هاي غيررسمي    31
2-5-1- رويکردهاي مداخله در اسکان‌هاي غيررسمي در قالب ديدگاه‌هاي مختلف    32
2-5-2- بررسي تاريخي رويکردهاي مداخله در اسکان‌هاي غيررسمي    46
2-5-2-1- مقطع اول (دهه 1960)    46
2-5-2-2- مقطع دوم (دهه 1970)    48
2-5-2-3- مقطع سوم (دهه 1980)    51
2-6- فرآيند توانمندسازي    55
2-7- ساختار و ابعاد توانمندسازي    56
2-8- اهمیت مشارکت در برنامهریزی شهری در راستای توانمندسازي سكونتگاههاي غيررسمي    60
2-8-1- مشارکت توسعه‌ای    61
2-8-2- الگوی مشارکت ساکنین سکونتگاه‌های غیر رسمی    62
2-9- نتيجه گيري و ارائه رويکرد نظري تحقيق    65

پیشنه تحقیق توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی

منابع وماخذ    

فهرست نمودار
نمودار شماره 2-1 : چارچوب نظري ساماندهي سكونتگاههاي غيررسمي(صرافي، 1381:4).    11
نمودار شماره 2-2: نماي کلي طرح هاي خانه سازي دولتي، اراضي و خدمات، ارتقاء کيفيت سکونتگاه وطرح توسعه افزايشي به لحاظ نوع کارکرد (مأخذ: زماني، 1379:111).    36
نمودار شماره 2-3: هزينه‌هاي دولتي و ميزان سود در هريک از رويکردهاي برخورد با سكونتگاه‌هاي غيررسمي از دهه 1990- 1950    38
نمودار شماره 2-4 : ساختار فرايند توانمند سازي    39
نمودار شماره 2-5: ابعاد توانمندسازي    40
نمودار شماره 2-6: تأثیر تفویض اختیارات بر توانمندسازی    40
نمودار شماره 2-7: تأثیر رضایت مبتنی بر عملکرد بر توانمندسازی    41
 نمودار شماره 2-8: تأثیر غنی سازی کارکرد اجتماعی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره 2-9: تأثیر مدیریت مشارکتی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره 2-10:تأثیر تیم سازی (گروه سازی) بر توانمندسازی    41
نمودار شماره 2-11: تأثیر مشارکت بر توانمندسازی    42
نمودار شماره 2-12: الگوي کلي راهبرد توانمند سازي    42
 

مكانيسم ايجاد فضاهاي مساله‏دار شهري (اجتماعات غيررسمي) در قالب يك رابطه علت ومعلولي با بسياري از جريانات و تصميمات اتخاذشده در سطح جامعه ارتباط برقرار مي‎كند، به عبارت دقيق‎تر ظهور فضاهاي غيررسمي در ساختار شهري حكايت از ناسالم ‎بودن ساختار اقتصادي داشته و نوعي دوگانگي را در عرصه زندگي شهري نشان مي‎دهد (رفيعيان، 1390:285) وضعيت اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي شهر، منعکس کننده توسعه آن است. شکل‌هاي متراکم پيشرفت اقتصادي و اجتماعي موجب پنهان ماندن دوگانگي و ناهمگوني متداول بين ثروتمند و فقير، يا برتري و عدم برتري در شهر مي‌شود. 

ناهمگوني‌هاي گسترده اجتماعي و اقتصادي بين ساکنان شهر، اغلب نتيجه عقب ماندگي يک کشور در عرصه رقابت اقتصادي در جهان مي‌باشد. اما گذشته از اين، پي‌آمد برنامه‌ريزي داخلي کوتاه مدت نيز مي‌باشد. اين امر منجر به ازدياد اسکان‌هاي غيررسمي در شهرها، حتي در کشورهاي با پتانسيل نسبتاً مطلوب اقتصادي مي‌شود. اقتصاد کلان به حاشيه رانده شده، حکومت فقير با سهم نابرابر سود همکاري اجتماعي، سازمان فضايي فاسد و فقير پديده هاي اجتماعي از سطح کلان تا خرد دلايلي براي رويش سريع سکونتگاه‌هاي غيررسمي در نواحي شهري کشورهاي در حال توسعه هستند (Nawagamuwa, et al, 2009:5).

 پژوهشي که توسط دکتر اسفنديار زبردست صورت گرفته است نشان مي‌دهد که سياست‌هاي عمومي شامل؛ نظام برنامه ريزي شهري، نظام زمين شهري و سياست‌هاي مسکن، علت‌هاي اصلي تشکيل و گسترش سکونتگاه‌هاي غير رسمي (خودرو) در حاشيه مادر شهر تهران هستند (Zebardast, 2010:15) به هر حال در يک تحليل کلي، در علت شكل‎گيري اين سكونتگاه‌ها مي‎توان به علل مختلفي اشاره كرد 
 

فهرست مطالب
مقدمه    9
2-1- نظریه های پیدایش سكونتگاه‌هاي غيررسمي    10
2-1-1- دیدگاه لیبرال    12
2-1-2- دیدگاه بنیادگرایی    12
2-1-3- جامعه گرایی    13
2-1-4- دیدگاه بوم شناسی    13
2-2- گرايش های شهرنشيني و سكونتگاه‌هاي غيررسمي    14
2-2-1- گرايشهای جهاني    14
2-2-2- گرايش های شهرنشيني و سكونتگاه‌هاي غيررسمي در ايران    24
2-3- ويژگي‌هاي اسکان‌هاي غيررسمي    26
2-4- علل پيدايش سكونتگاه‌هاي غيررسمي    28
2-4-1- عوامل ساختاري جامعه:    29
2-4-2- علل سازماني:    30
2-4-3- فقدان سيستم‎هاي حمايتي و مشاركتي:    30
2-4-4- فعاليت‎هاي باندهاي (مافيايي) نامشروع زمين    30
2-5- رويکردها و رهيافت‌هاي مداخله در اسکان هاي غيررسمي    31
2-5-1- رويکردهاي مداخله در اسکان‌هاي غيررسمي در قالب ديدگاه‌هاي مختلف    32
2-5-2- بررسي تاريخي رويکردهاي مداخله در اسکان‌هاي غيررسمي    46
2-5-2-1- مقطع اول (دهه 1960)    46
2-5-2-2- مقطع دوم (دهه 1970)    48
2-5-2-3- مقطع سوم (دهه 1980)    51
2-6- فرآيند توانمندسازي    55
2-7- ساختار و ابعاد توانمندسازي    56
2-8- اهمیت مشارکت در برنامهریزی شهری در راستای توانمندسازي سكونتگاههاي غيررسمي    60
2-8-1- مشارکت توسعه‌ای    61
2-8-2- الگوی مشارکت ساکنین سکونتگاه‌های غیر رسمی    62
2-9- نتيجه گيري و ارائه رويکرد نظري تحقيق    65

منابع وماخذ    
 

فهرست نمودار
نمودار شماره 2-1 : چارچوب نظري ساماندهي سكونتگاههاي غيررسمي(صرافي، 1381:4).    11
نمودار شماره 2-2: نماي کلي طرح هاي خانه سازي دولتي، اراضي و خدمات، ارتقاء کيفيت سکونتگاه وطرح توسعه افزايشي به لحاظ نوع کارکرد (مأخذ: زماني، 1379:111).    36
نمودار شماره 2-3: هزينه‌هاي دولتي و ميزان سود در هريک از رويکردهاي برخورد با سكونتگاه‌هاي غيررسمي از دهه 1990- 1950    38
نمودار شماره 2-4 : ساختار فرايند توانمند سازي    39
نمودار شماره 2-5: ابعاد توانمندسازي    40
نمودار شماره 2-6: تأثیر تفویض اختیارات بر توانمندسازی    40
نمودار شماره 2-7: تأثیر رضایت مبتنی بر عملکرد بر توانمندسازی    41
 نمودار شماره 2-8: تأثیر غنی سازی کارکرد اجتماعی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره 2-9: تأثیر مدیریت مشارکتی بر توانمندسازی    41
نمودار شماره 2-10:تأثیر تیم سازی (گروه سازی) بر توانمندسازی    41
نمودار شماره 2-11: تأثیر مشارکت بر توانمندسازی    42
نمودار شماره 2-12: الگوي کلي راهبرد توانمند سازي    42
 

 تلاش بسیاری شده تا الگوهای قابل تعمیمی برای چگونگی تکوین و تکامل سکونتگاه های غیررسمی و محله های فقیرنشین شهری ارائه شود. با وجود زمینه های مشترک و مشابه در برخی کشورها، روند شکل گیری و تکامل این سکونتگاه ها با توجه به گوناگونی های اقتصادی و اجتماعی و جغرافیایی، بسیار متفاوت است و ارائه یک الگوی فراگیر ناممکن است؛

در میان تمامی الگوها یک اصل مشترک یافت می شود و آن این که روند شکل گیری این سکونتگاه ها از یک پایه منطق اقتصادی در میان فقرا برخوردار است و چنانکه گیلبرت و گاگلر اشاره می کنند در مسئله مسکن واکنش فقیران در برابر فقر منطقی، نو و خردمندانه است(گیلبرت و گاگلر، 191:1375). 
   

  به طور معمول برای صاحب مسکن شدن، سه راه عمده پیش روی آن دسته از کم درآمدهای شهری است که توان دست یابی به مسکن رسمی و متعارف را ندارند:
    گزینه اول- یافتن سرپناه در محله های فرسوده و فقیرنشین مرکز شهر یا محله غیررسمی است.
    گزینه دوم- تصرف و اشغال زمین هایی است که زمینه مناسبی برای سکونت آنان دارد.
    گزینه سوم- سکونت نیمه قانونی و خرید قطعه زمین بدون زیرساخت و از راه غیررسمی است.

     هر سه حالت فوق جلوه ای از توسعۀ پیش از برنامه ریزی را نشان می دهد که یک چرخۀ معین را به دنبال دارد؛ این چرخه یک روند هنجاری اشغال، سکونت، ساخت، برنامه ریزی و توسعه غیررسمی و در نهایت، برنامه ریزی و نظم بخشی قانونی و تثبیت را طی می کند(Garau,2005:43).     صرف نظر از مورد نخست که هیچ جنبه غیررسمی ندارد، نتیجه دو مورد دیگر شکل گیری اسکان غیررسمی در شهر است که عموماً با سه الگوی رایج تشخیص داده شده است که کم و بیش با تجربه چند دهه اخیر ایران نیز مطابقت می کند(ایراندوست،89:1389).

فهرست مطالب                                                                                                                                    
مرور پایه های مفهومی و تجربی مرتبط با اسکان غیررسمی
2-1- تعریف و ساختیابی اسکان غیررسمی    5

2-2- ویژگی های سکونتگاه های غیر رسمی    7

2-2-1-  اقتصادی    8
2-2-1-1- مفهوم بخش غیررسمی اقتصاد    10
2-2-2-  فرهنگی    13
2-2-3-  اجتماعی    13
2-2-4-  حقوقی    14
2-2-4-1-  انواع مالکیتها و نحوه تملک    15
2-2-5-  کالبدی    16
2-2-5-1-  انواع استقرار و مکانیابی    16
2-2-6- مسکن    17
2-2-7- بافت سکونتگاهها و ساختار شبکه ارتباطی    18
2-2-8- دسترسی به خدمات و امکانات روبنایی و زیربنایی    18
2-3- مروری بر سیر اسکان غیررسمی در جهان    21
2-4- روند تکوین و تکامل سکونتگاههای غیررسمی    23
2-4-1- تهاجم سازمان یافته    24
2-4-2- تصرف خزنده    25
2-4-3- بازتقسیم زمین    26
2-5-  طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی    28

2-6-  بررسی دلایل شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه    31

2-6-1- عوامل ساختاری جامعه    33
2-6-2- عوامل سازمانی    34
2-6-3- فقدان سیستم های حمایتی و مشارکتی    34
2-6-4- فعالیتهای باندهای (مافیایی) نامشروع زمین    35
2-6-5- ناکارآمدی سیاستهای تأمین مسکن    35
2-6-6- غیرقابل استطاعت بودن واحدهای مسکونی برای فقرای شهری    35

2-7- فقر شهری و ارتباط آن با اسکان غیررسمی    37

2-7-1- تعریف فقر:    37
2-7-2- فقر و اسکان غیر رسمی    38
2-8- شناخت برنامه نهادهای جهانی مرتبط با اسکان غیررسمی و دیدگاههای آنها    42
2-8-1- بانک جهانی (Word Bank)    42
2-8-2- هبیتات(UN-HABITAT)    45
2-8-3- برنامه عمران ملل متحد (UNDP)    

2-9- رویکردهای فلسفی- سیاسی نسبت به سکونتگاههای غیررسمی    49

2-9-1- دسته اول: لیبرال    49
2-9-2- دسته دوم: رادیکالی    50
2-9-3- دسته سوم: جامعه گرایی    50

2-10-  رویکردهای مداخله در توسعه سکونتگاه های غیررسمی:    51

2-10-1- دوره اول (دهه 1960)    52
2-10-1-1- رویکرد نادیده انگاری    56
2-10-1-2- رویکرد حذف و تخلیه اجباری    57
2-10-1-3- رویکرد مسکن عمومی:    58
2-10-2- دوره دوم (دهه 1970)    60
2-10-2-1- رویکرد زمین و خدمات    63
2-10-2-2- رویکرد ارتقاءبخشی (بهسازی)    66
2-10-2-3- توسعه اندک افزا (افزایشی)    70
2-10-2-4- رویکرد خودیاری    71
2-10-3- دوره سوم (دهه 1980)    72
2-10-3-1- رویکرد ارتقای محیطی    74
2-10-3-2- رویکرد توانمندسازی    78
2-10-4- دوره چهارم (دهه اخیر)    88
2-10-4-1- حکمروایی خوب    89
2-11- جمع بندی و نتیجه گیری    99

منابع

درباره علت یابی و شناخت زمینه های حاشیه نشینی، نظریات متفاوتی ارائه شده است. این نظریه های متفاوت اگرچه تا حد زیادی ناشی از وجوه مختلف حاشیه نشینی است، لیکن تعلق صاحب-نظران به دیدگاه ها و مکتب فکری گوناگون سهم مهمی در این امر دارد. در کل می توان این تئوری ها را به صورت زیر دسته-بندی کرد (صالحی،188:1390):

الف) نظریه ای که این سکونتگاه ها را پیامد ضروری گذار جوامع از مرحلۀ سنتی به صنعتی می داند از اینرو حساسیت زیادی نسبت به آن ندارد و معتقد است به مرور در مراحل تکامل جوامع و سرریز توسعه حذف خواهد شد.

ب) نظریه هایی که سکونتگاه های خودرو و حاشیه نشینی را نتیجۀ رشد و گسترش نظام و روابط و مناسبات سرمایه داری چه در شکل مرکز، چه پیرامونی یا وابسته می داند. از اینرو انقلاب صنعتی و شکل گیری و تحکیم نظام سرمایه داری در اجتماعات غربی را نیز عامل اصلی پیدایش حاشیه نشینی می دانند.

     یکی از دلایل اصلی شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در کلانشهرهای کشورهای جهان، به خصوص کشورهای در حال توسعه، شهرنشینی شتابان و تخلیه شدن روستاها در این کشورها به دنبال انقلاب صنعتی بود. در کنار این عامل کلان که در اکثر کشورهای جهان شمولیت دارد؛ دلایل دیگری نیز در شکل گیری این سکونتگاه ها در کشورهای در حال توسعه دخیل می باشند که در این بخش سعی شده است این عوامل شناسایی شود. بر اساس مطالعات انجام شده می توان مهم ترین این عوامل را در موارد زیر خلاصه کرد (داداش پور و علیزاده،32:1390):

1. عوامل ساختاری جامعه
2. عوامل سازمانی
3.  فقدان سیستم های حمایتی و مشارکتی
4. فعالیت های باندهای (مافیایی) نامشروع زمین
5. ناکارآمدی سیاست های تأمین مسکن
6.  غیرقابل استطاعت بودن واحدهای مسکونی برای فقرای شهری

فهرست مطالب                                                                                                                                    
مرور پایه های مفهومی و تجربی مرتبط با اسکان غیررسمی
2-1- تعریف و ساختیابی اسکان غیررسمی    5

2-2- ویژگی های سکونتگاه های غیر رسمی    7

2-2-1-  اقتصادی    8
2-2-1-1- مفهوم بخش غیررسمی اقتصاد    10
2-2-2-  فرهنگی    13
2-2-3-  اجتماعی    13
2-2-4-  حقوقی    14
2-2-4-1-  انواع مالکیتها و نحوه تملک    15
2-2-5-  کالبدی    16
2-2-5-1-  انواع استقرار و مکانیابی    16
2-2-6- مسکن    17
2-2-7- بافت سکونتگاهها و ساختار شبکه ارتباطی    18
2-2-8- دسترسی به خدمات و امکانات روبنایی و زیربنایی    18
2-3- مروری بر سیر اسکان غیررسمی در جهان    21
2-4- روند تکوین و تکامل سکونتگاههای غیررسمی    23
2-4-1- تهاجم سازمان یافته    24
2-4-2- تصرف خزنده    25
2-4-3- بازتقسیم زمین    26
2-5-  طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی    28

2-6-  بررسی دلایل شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه    31

2-6-1- عوامل ساختاری جامعه    33
2-6-2- عوامل سازمانی    34
2-6-3- فقدان سیستم های حمایتی و مشارکتی    34
2-6-4- فعالیتهای باندهای (مافیایی) نامشروع زمین    35
2-6-5- ناکارآمدی سیاستهای تأمین مسکن    35
2-6-6- غیرقابل استطاعت بودن واحدهای مسکونی برای فقرای شهری    35

2-7- فقر شهری و ارتباط آن با اسکان غیررسمی    37

2-7-1- تعریف فقر:    37
2-7-2- فقر و اسکان غیر رسمی    38
2-8- شناخت برنامه نهادهای جهانی مرتبط با اسکان غیررسمی و دیدگاههای آنها    42
2-8-1- بانک جهانی (Word Bank)    42
2-8-2- هبیتات(UN-HABITAT)    45
2-8-3- برنامه عمران ملل متحد (UNDP)    

2-9- رویکردهای فلسفی- سیاسی نسبت به سکونتگاههای غیررسمی    49

2-9-1- دسته اول: لیبرال    49
2-9-2- دسته دوم: رادیکالی    50
2-9-3- دسته سوم: جامعه گرایی    50

2-10-  رویکردهای مداخله در توسعه سکونتگاه های غیررسمی:    51

2-10-1- دوره اول (دهه 1960)    52
2-10-1-1- رویکرد نادیده انگاری    56
2-10-1-2- رویکرد حذف و تخلیه اجباری    57
2-10-1-3- رویکرد مسکن عمومی:    58
2-10-2- دوره دوم (دهه 1970)    60
2-10-2-1- رویکرد زمین و خدمات    63
2-10-2-2- رویکرد ارتقاءبخشی (بهسازی)    66
2-10-2-3- توسعه اندک افزا (افزایشی)    70
2-10-2-4- رویکرد خودیاری    71
2-10-3- دوره سوم (دهه 1980)    72
2-10-3-1- رویکرد ارتقای محیطی    74
2-10-3-2- رویکرد توانمندسازی    78
2-10-4- دوره چهارم (دهه اخیر)    88
2-10-4-1- حکمروایی خوب    89
2-11- جمع بندی و نتیجه گیری    99

منابع